واژه شناسی معماری

[shadi13]

آبساب:آجر تراش داده شده اي كه با آجر ديگر در آب ساييده شده باشد.

آجر پيش بر :آجري كه قبل از پخت به صورت دلخواه شكل داده اند.

آژند:ملات.

آفتاب كور: بخش رو به غرب.

آمود:تزوينات الحاقي– نماسازي سنگي-آجري كاشيكاري و گچكاري.

آوگون:انتهاي پاي گنبد.

آهيانه:در گنبدهاي دو پوسته پوشش زيرين را گويند.

آسمانه:سقف..

ارش:در معماري به اندازه شش گره 40 ساني متر.

ازاره:بخشي از پائين ديوار است كه معمولا براي استحكام بيشتر آمودي از سنگ و كاشي دارد.

ازج- ازغ:در معماري پوشش منحني)سغ ( را گويند.

اسليمي:نقش گردان يا انحنا دار.

اسپر:ديوار جداكننده - ديواري كه ميان دو پايه باربر مي سازند.

اشكوب:طبقه - سقف .

افراز:بلندي– ارتفاع.

انبسان:كنتراست.

اندود ديمه:انودي از خمير آهك و خاكستر چوپبدست مي آيد براي آبندي بدنه آبگيرها و ديوارهابه كار مي رود.

اوزير-افريز:واداشتن – در معماري به معني استخوان بندي بناست.

ايدري:مطالحي كه از محل برداشته شده است.

باد پيچ- باد پروا- باد هنج:تركهايي كه جهت قرار گرفتن باد در تاق ايجاد مي گردد – به باد گير هم گفته مي شود.

بستو:نوعي قوس بيضي شكل كه در ساخت گنبد استفاده مي شود ونيست فاصله كانوني به دهانه آن 3 به 4 است.

بوم آورد:از محل – حاصل خود محل.

بيز:به معناي تاب است در معماري نوعي چفد(قوس)بيضي شكل.

پاد ياو:حياط دور بسته اي كه حوض يا جوي آب در ميان داشته باشد – گودال باغچه.

پا راستي:در معماري ايران چفد و تاق و گنبد را از جاييكه شروع مي شده قطه نمي كردند بلكه تكه ايي را بصورت عمود بالا برده سپس منحني را شروع مي كردند .

پاكار: جايي كه تاق شروع مي شود.

پالار: تير حمال يا چيزي كه فرسپ روي آن مي افتد.

پتكانه:تاق بندي –تاقچه بندي.

پتكين: يعني چيزي كه از پايين به بالا مي آيد تونگان يا پيش كرده ( در خوزستان تونجه گويند.

پدپيل:پشت بند – ديوار يا نيم تاقي كه در پشت ديوار براي نگهداري آن بسازند.

پد جفت:تضاد تنوع كاري كه براي برهم زدن قرينه و يكنواختي انجام دهند.=پا جفت.

پده:در ختان بي بار – شورانه- تبريزي- سپيدار.

پرورز:قاب – آرايه هايي به صورت قاب بندي مربع و مستطيل در نماي ساختمان .

پرورز بندي:قاب بندي.

پكفته- پت كوفته:آجر خشت يا سنگي كه بطور عمودي در محلهاي خالي ديوار مي چسبانند .

پنام:عايق.

پنجه پي:بيرون زدگي پي از ديوار.

پنج او هفت:چفد معروف ايراني – پنج يعني در گاه . او هفتن يعني پوشاندن.

پيمون:اندازه مقياس- اندازه هاي معين و مسخصي كه در طرح تكرار مي شود.

پيلك:ستونك باريكو كوچكي كه سر سوك دو ديوار قرار مي گيرد.

پيس پيسه:موزائيك هاي رنگي جهت تزئين.

تر كشي:ريسمان كشي.

ترك بندي:نوعي از ساختمان تاق و گنبد بصورت شعاعي و ترك ترك.

تنابه:تالار بزرگ - سرسرا.

تونگان:مقرنسهاي سر ستون مانند سر سنونهاي عالي قاپو و چهل ستون.

تويزه:دندههاي اصلي پوشش تاق- لنگه – قالب.

تير كش:رخنه اي در زيركنگره بارو – سوراخي كه در شكاف آن تير مي اندازند.

جهازه– پالانه:براي جلوگيري از واردشدن بار بصورت مستقيم بر در گاهها تاقي ديگر روي آن مي زنند تا بارها را به جرزها منتقل نمايد.

چغازنبيل:چغا به معني تپه-كوه بلندي-چغازنبيل به معني كوه بافته شده.

چفت:قوس.

چفت آويز:نوعي مقرنس كاري كه آويخته از سقف است.

چكاد:در ايوانها فاصله بين تيزه قوس تا رخبام.

چمانه:نوعي قوس كه از تقاطع دو بيضي بدست مي آيد.

چندن:چوب سختي است كه از هندوستان مي آورند.

چهار ستون:جرزي كه در چهار گوشه آن پيلك داشته باشد.

چهار بخش:نوعي پوشش كه از تقاطع دو تاق آهنگ بوجود مي آيد.

خان خوره:خان =كاروانسرا- خوره =محل.

خفت افتادن:پايين افتادن.

خود:پوشش رويين گنبد.

خوانچه:سقف آويخته اي كه براي دهانهاي بزرگ از تاق مي آويزند.

خوانچه پوش:قطعات مختلف بين كاربندي كه بين دوتويزه را مي پوشانند.

خياره:شيارهاي روي ستون.

خيشخان:هواكشهاي روي پشت بام.

دسكره:كوشك و ساختماني كه در ميان باغهاي بيرون شهرو در روستاها وتفرجگاهها مي سازند.

دوال:عنصري كه بعد از كلاف بندي پاي تاقها بر روي پنجره ها جرزها و بالاي تاقچه ها با گچ و با شكلي ساده كه برجسته تر از ديوار است مي سازند.

رخبام:پيش آمدگي لبه بام – لبه بام و جايي كه نماسازي تمام مي شوند.

رگ چين:چيدن ساده آجر و سنگ و خشت لايه لايه روي هم.

رنگ بداقي:رنگ نزديك به بنفش كه از دوره قاجاريه در كاشي سازي مر سوم شد.

رنگ نگون سار:رنگ بنفش مانند گل نگون سار.

رود زن:بند و سدي كه براي ذخيره آبدر پيش رودها بندند.

روشندان:شبيه كلاه فرنگي است عنصري جهت نور گسري بصورت عمودي بر روي تاقها قرار مي گيرد .

زغره:پيلكي كه دور چفت نيز مي چرخد.

زمود گري:نقشبندي.

ژاژ:نوعي خار كه در مناطق كويري بجاي كاه در كاهگل استفاده مي كنند.

سبويي:نوعي چفد كه از تقاطع دو بيضي بدست مي آيد..

ستاوند:چهل ستونهايي كه در سه طرف ديوار ندارند مانند چهل ستون.

ستون آوند:مكانهايي كه فقط يك طرف آن ستون دارند.

ستون چهار پري:ستوني متشكل از چهار پيلك به هم پيوسته.

سفال مهري:قطعات سفالي كه بصورت پيشبر از گل نپخته مي برند و روي آن مهر زده و سپس آنرا مي پزند كه گاهي لعابدار نيز هست.

سفره خانه:اتاق پذيرايي.

سكنج:سه يعني برون آمده –كنج بيرون آمده –شكلي كه از تقاطع دو تاق به وجود مي آيد.

سنبوسه:در كاربندي قسمت مثلثي بالاي شاپركها است.

سنگ پا تراش:سنگي كه خيلي تراشيده شده باشد .

سيمگل: دانگچ ملاتي از مايه و گل رس و اندكي گچ نيمكوب . گلي مركب كه نماي ساختمان را با آن مي پوشانند .

شاپرك:يا سرمه– در كاربندي عنصري است كه دو شلع پاسسن آن بلند تر از دو ضلع بالاست – معمولا در بالاي پا باريك و سوسني قرار دارد.

شش بند:ستاره تزئيني- نوع معروف آن ش بند شيرازي است – در گره سازي معمول است.

شكنج:چين و شكن تاق بندي زير گنبد.

شنگه:در معماري چوبهاي كوچكي است كه به صورت عمودي در ديوار مي گذارند تا خر پا را به آن ببندند ستونكي كه برروي آهيانه گنبد گذاشته شده و خود گنبد نيز به آن مي چسبد و بر ستون وسط آن ميله قرار مي دهند.

صفه-چفته:سرپوشيده در خراسان به هر سر پوشيده اي اعم از پوشش منحني يا تخت مي گفتند و در جاهاي ديگر به ايوانها و تالارهايي كه با تاق پوشيده شده اند اطلاق مي گردد . سكوي بدون سقفي كه در سطح بالاتر از سطح حياط است و معمولا در جلوي فضاهاي بسته قرار مي گيرند.

صندوقه:حفرههايي كه در داخل ديوار و با قرار دادن آجر بدست مي آيد.

طره:قسمتي از لبه بالاي پنجره پيش مي آيد.

طنبي:يعني چادر – در معماري اتاق بزرگي است كه در وسط ساختمان قرار دارد و اطراف آن ديگر فضاها ميگيرند .به اتاق دراز نيز مي گويند.

غوره گل:نوعي شفته است كه در شيب بندي يام ها استفاده مي شود در غوره گل بجاي آهكاز نخاله گچ و حاك استفاده مي شود.

فرسپ:شاه تير.

فريز:تمامي نقشهاي باريك اصلي افقي.

قطار=كتار:مانند دوال است با اين تفاوت كه در زير آن پايه ها و يا مقرنس كاري داشته باشيد.

قواره:آجر چوبی كه جهت تزئينات بصورت منحني بريده مي شود.

قوس تيزه دار:قوسهايي كه در نوك آن تيزي دارد. تيزه دار را جناغي نيز گويند.

قوس مازه دار:قوسهايي كه تيزه دار نيستند.

كار:تاق قوس.

كاشي هفت رنگ:كاشي سفيد لعابدار را نقاشي كرده آنرا داخل كوره مي گذاشتند و در كار تنظيم مي كردند.

كانه پوش:تاق كوچكي كه پشت تاق جهت شيبدار كردن آن مي زنند به آن كوره پوش نيز مي گويند.

كژاوه=كجاوه:پوشش بين دو تويزه كه از دو طرف از چفدها تبعيت مي كند..

كليل:يك نوع قوس كم خيز ايراني.

كليل پارتي:كليلي كه در دوره اشكاني مورد استفاده زياد داشته است.

كل آفرنگ:كلاه فرنگي –گنبد تاج مانند –ساختمان ميان باغها.

كمر پوش:پوششي كه در كمر فضايي زده مي شود و آنرا به دو طبقه تبديل مي كند .

كوردر:در گاه نما – روزنهاي نما.

كوچه:دهانه.

كوشك:ساختماني كه در ميان يك حياط و باغ قرار گيرد.

كيز:جايي كه پا كار تاق مي نشيند.

گچ بري زبره:گچ بري كه اطراف آن خيلي ساييده نشده باشد.

گچ بري برجسته:گچ بري كه برجستگي كمي دارد.

گچ بري برهشته:گچ بري كه خيلي بيرون آمده.

گچ بري پته:كچ بري كه روي كرباس آهار دار انجام مي شود..

گچ تراش:شبيه معرق است گچ را در فطعاتي كه مي خواستند مي بريدند و روي كار سوار مي كردند.

گريو:استوانه بلند زير گنبد سافه و گردن گنبدهاي دو پوسته گسسته.

گره سازي:نقشهايي كه به صورت شكسته است و خطوط مستقيم دارد.

گله:نقش برساو شده اي كه بصورت تك يا تكرار شده باشد - موتيف.

گل انداز:نماسازي كه در آجر چيني است و در كل نقش گلي را نشان مي دهد.

گنبد تركين:گنبدي كه پوسته حمال آن به صورت ترك ترك ساخته شده است.

گنبد خاگي:خاگ به معني تخم مرغ است . گنبدي كه است كه از دوران بيزكند به وجود مي آيد مانند گنبد تاج الملك مسجد جامع اصفهان.

گنبد رك:گنبدهاي نوك تيز مخروطي و هرمي .

گنبد كمبيزه:گنبدي كه قاعده اش به جاي دايره بيضي باشد.

گير:جايي كه تير در ديوار مي نشيند.

گيري:ايوانها و تالارهاي منفرد.

لاپوش:يا پر- طاق ضربي.

مرد گرد:غلامگردش- راهرويي كه پيرامون بنا مي گردد.

مقصوره:گنبد خانه –قسمت اصلي مسجد است كه محراب در آن قرار مي گيرد . در اصل محل محراب گفته مي شود.

معقلي:گره سازي مختلط آجر وكاشي.

ميانسرا:حياط.

گنبدنار:گنبد پيازي و نيم كره..

نال در گاه:چوب يا قوس پوشش در گاه.

نخير:قسمتهاي تو رفته در پلان.

نسار-نسر:قسمت پشت به آفتاب ساختمان.

نقش برگ كنگري:نقشي الهام گرفته از برگ كنگر- نمونه آن در گنبد خانه مسجد جامع قزوين مي توان مشاهده كرد .

نگين:در گره سازي آجري قطعاتي از كاشي را بصورت ساده استفاده مي كرده اند كه نمونه بسيار زيباي آن را در برج اخنجان ديده مي شود.

نهالين:تشكي ويا چهاي بالش كه به جاي ميل استفاده مي شد.

نهاز:بيرون زدگي در پلان.

نهور:پرسپكتيو.

واكوفته:براي نما دادن به آجر با دو تخته دو طرف آنرا صاف كرده استفاده مي كنند .

اپدته:گنبد خانه و عمارت اصلي.

هره:آجري كه به صورت نره ميگذارند در خراسان خزند گفته ميشود.

هر نو:سوراخ سقف.

هرزه بندي:بند عمودي بين آجرها..

هدش:نشيمن-هديش=تالار.

هشتي:هشت =برجسته-بيرون آمده تنها جايي كه از منطقه بسته خانهبيرون مي آمدهو ارتباط با خارج داشته جهت ايجاد مكثتقسيم فضايي جهت انتظار.

هشت گير:نوعي گره سازي تزئيني برجسته و فرو رفته. هشت گير=برآمده=گود فرورفته.

هلو چين:تاب –سهمي-قوس شكل نيمه تخمه مرغي- نوع معمول چفد در شما ايران- تاق بار بر – نيم بيضي.

هولي:ساختمانهايي كه از سقف نور مي گيرند.

هور:طرح يا پروژه.

يزدي بندي:نوعي ترك بندي و كاربندي – آرايشي در زير پوشش.